Sacha Stefan pseud.: Marek, Stefan (1888–1943), dziennikarz, działacz Narodowej Demokracji, prezes podziemnego Stronnictwa Narodowego. Ur. 26 VIII w Wojniczu (pow. brzeski), był synem Józefa, stelmacha, i Marianny z domu Marek.
S. zdał maturę w gimnazjum w Tarnowie w r. 1907; studiował w r. 1907/8 na wydz. filozoficznym na uniwersytecie w Wiedniu, a w l. 1908/9–1911/12 na UJ (filozofię) i pobierał wówczas stypendium z fundacji Samuela Głowińskiego. W r. 1912 kształcił się na uniwersytecie w Londynie. W czasie nauki w gimnazjum należał do «Promienia», a podczas studiów w Wiedniu był bibliotekarzem w polskim «Ognisku».
Od sierpnia 1914 służył S. w armii austriackiej na froncie rosyjskim w stopniu porucznika. Chory, po pobycie w szpitalu został przeniesiony na front włoski, a w czerwcu 1916 przydzielony do komendy uzupełnień w Nowym Sączu. Od listopada 1918 do kwietnia 1919 służył w WP, przydzielony do Powiatowej Komendy Uzupełnień w Nowym Sączu, po czym został zdemobilizowany.
Od października 1919 S. był bibliotekarzem w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu, od czerwca 1920 zastępcą naczelnika Wydz. Prasowego w Min. b. Dzielnicy Pruskiej, a od lipca 1920 pracownikiem redakcji „Kuriera Poznańskiego”. W t.r. przeniósł się do Torunia, gdzie po wykupieniu dwu drukarni z rąk niemieckich przez Spółkę «Drukarnia Toruńska» został redaktorem naczelnym dziennika „Słowo Pomorskie”, wydawanego od 19 XII 1920. Stało się ono najpoważniejszym i najbardziej wpływowym organem Narodowej Demokracji na Pomorzu. Jednocześnie był S. wiceprezesem, a w l. 1931–2 p.o. prezesem Syndykatu Dziennikarzy Pomorza. Był także w r. 1927 inicjatorem utworzenia i w l. 1928–30 wiceprezesem odrębnego Syndykatu Dziennikarzy Polskich Pomorza, grupującego dziennikarzy prawicowej prasy opozycyjnej.
S. wchodził w skład Zarządu Głównego (ZG) utworzonego w r. 1919 Związku Ludowo-Narodowego, a od r. 1928 w skład ZG powstałego w t.r. Stronnictwa Narodowego (SN); od lutego 1935 był sekretarzem ZG SN. Jednocześnie od lutego 1935 do wybuchu wojny był członkiem Komitetu Głównego SN. Wchodził także w skład kolejnych tajnych zespołów kierowniczych ruchu narodowego: od r. 1918 – Ligi Narodowej, od r. 1928 – Ogniska Głównego Straży Narodowej, od r. 1934 – «siódemki», a od r. 1936–«dziewiątki».
W listopadzie 1922 został S. wybrany na posła do Sejmu RP w okręgu 10 (pow. Włocławek, Nieszawa i Lipno) z listy nr 8 Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej; był członkiem Komisji Wojskowej i Morskiej oraz członkiem sejmowego Klubu Związku Ludowo-Narodowego. Ponownie kandydował do Sejmu w wyborach w r. 1928, w okręgu 31 (miasto i pow. Toruń, Chełmno, Wąbrzeźno, Brodnica, Lubawa i Działdowo) z Listy Katolicko-Narodowej (24); został wówczas tylko zastępcą posła tej listy i wszedł do parlamentu po zrzeczeniu się mandatu przez Franciszka Wrzesińskiego; ślubowanie złożył 18 XII 1929. W wyborach do Sejmu RP III kadencji w r. 1930 kandydował z listy Narodowej (4) państwowej i w okręgu 31, wybrany został z listy okręgowej. W kadencji II i III był członkiem Klubu Narodowego.
Od r. 1934 był S. redaktorem naczelnym pisma „Lech” w Gnieźnie, a po śmierci Stefana Olszewskiego (wrzesień 1935) – redaktorem naczelnym „Warszawskiego Dziennika Narodowego”. Przeniósł się wówczas na stałe do Warszawy, kierując tym pismem do wybuchu wojny. Uważany był – obok Tadeusza Bieleckiego i Mieczysława Trajdosa – za czołowego przedstawiciela grupy «młodych». Do znanego antyżydowskiego «marszu na Myślenice» Adama Doboszyńskiego (czerwiec 1936) S. odniósł się krytycznie.
Po wybuchu wojny, zgodnie z ustalonym na posiedzeniu ZG SN w dn. 5 IX 1939 podziałem kierownictwa partii, wyjechał S. do Lublina, skąd wrócił do Warszawy na początku 1940 r. Wszedł wówczas do prezydium konspiracyjnego SN, odpowiadając w nim za sprawy propagandy. Po aresztowaniu M. Trajdosa (20 V 1941) został prezesem SN. Był przeciwko eksponowaniu haseł antysemickich w ideologii SN. Redagował organ Okręgu Stołecznego SN „Walka” nazywany w kręgach konspiracyjnych od jego nazwiska «sacharyna». Od czerwca 1941 reprezentował SN w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym, przekształconym w marcu 1943 w Krajową Reprezentację Polityczną. W depeszy do kierownictwa SN z 13 I 1942 pisał o konieczności współpracy formacji zbrojnej SN – Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) z Związkiem Walki Zbrojnej, zastrzegając: «ale tam rządzą piłsudczycy, więc nie mamy do nich zaufania» (A. Friszke). Jednak już w marcu t.r. zgłosił gotowość podporządkowania się AK i 3 V 1942 rozmawiał z dowódcą AK gen. Stefanem Roweckim, a potem prowadził rokowania scaleniowe (razem z Władysławem Jaworskim) z zastępcą dowódcy AK gen. Tadeuszem Komorowskim. Decyzję o scaleniu NOW z AK tłumaczył w depeszy z 11 VIII 1942 wysłanej do Londynu do czołowych polityków SN: Tadeusza Bieleckiego, Władysława Folkierskiego i Mariana Seydy (ministra spraw wewnętrznych): «Sytuacja od wschodu komplikuje się coraz niebezpieczniej» (J. Pilaciński). Dn. 3 XI t.r. obok komendanta głównego NOW ppłk. Józefa Rokickiego podpisał rozkaz w sprawie scalenia z AK (decyzji tej nie podporządkowała się część NOW, która wraz ze Związkiem Jaszczurczym utworzyła 20 IX 1942 Narodowe Siły Zbrojne). Od września do grudnia 1942 wraz z W. Jaworskim uczestniczył w rozmowach z Kazimierzem Bagińskim i Józefem Grudzińskim w sprawach współpracy SN ze Stronnictwem Ludowym w ramach Delegatury Rządu RP na Kraj.
Aresztowany podczas niemieckiej obławy 15 V 1943 w kawiarni Fuchsa przy ul. Filtrowej 62 (razem z prezesem konspiracyjnego Stronnictwa Demokratycznego Mieczysławem Bilkiem i redaktorem naczelnym pisma konspiracyjnego „Znak” Lucjanem Rościszewskim) i osadzony na Pawiaku, S. został rozstrzelany w masowej egzekucji 29 V 1943. W aktach warszawskiego gestapo przy jego nazwisku umieszczono adnotacje: «milczy jak skała» i «rozstrzelać» (dokument ten widział w Częstochowie po wojnie ks. dr Jan Stępień).
W małżeństwie z Zofią (nie udało się ustalić jej nazwiska panieńskiego) zamieszkałą po wojnie w Gnieźnie, miał S. trzech synów.

Kunert, Słown. konspiracji warsz., II (bibliogr., fot.); Mościcki-Dzwonkowski, Parlament RP, 1919–27; Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7, s. 157 (fot.), 159, 467, 468; Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–33, s. 70; Skład osobowy Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 1 marca 1931 r., W. 1931 s. 32, 44, 53; toż, w dniu 25 stycznia 1935 r., W. 1935 s. 19, 24, 32; – Bartoszewski W., 1859 dni Warszawy, wyd. 2, Kr. 1984; tenże, Warszawski pierścień śmierci 1939–1944, wyd. 2, W. 1970 (fot.); Dobraczyński J., W stronę Mackiewicza, „Kierunki” 1958 nr 5 s. 2; Friszke A., O kształt niepodległej, W. 1989 (fot.); Jakubowska U., Oblicze ideowo-polityczne „Gazety Warszawskiej” i „Warszawskiego Dziennika Narodowego” w latach 1918–1939, W. 1984; Janowski A., Okręg stołeczny Stronnictwa Narodowego. Dzieje organizacji (1939–1944), w: Warszawa lat wojny i okupacji 1939–1944, W. 1972 z. 2; Paczkowski A., Prasa polska w latach 1918–1939, W. 1980; Pelpliński W., Oblicze społeczno-polityczne „Słowa Pomorskiego” w latach 1920–1939, Gd. 1978; tenże, Prasa pomorska w Drugiej Rzeczypospolitej 1920–1939. System funkcjonowania i oblicze społeczno-polityczne prasy polskiej, Gd. 1978; Pilaciński J., Narodowe Siły Zbrojne. Kulisy walki podziemnej 1939–1946, Londyn 1976; Siemaszko Z. S., Narodowe Siły Zbrojne, Londyn 1982; Terej J. J., Rzeczywistość i polityka. Ze studiów nad dziejami najnowszymi Narodowej Demokracji, Wyd. 2, W. 1979; Wanat L., Za murami Pawiaka, Wyd. 5, W. 1972 s. 549; Wapiński R., Endecja na Pomorzu 1920–1939, Gd. 1966; tenże, Narodowa Demokracja 1893–1939. Ze studiów nad dziejami myśli nacjonalistycznej, Wr. 1980; Wojtas A., Działalność polityczna ludowców w okresie II wojny światowej, W. 1979 cz. 1; Żochowski S., o Narodowych Siłach Zbrojnych, Brisbane–Londyn 1983; – „Monitor Polski” 1930 nr 241; Skorowidz do sprawozdań stenograficznych Sejmu 1928–35; – AAN, VI Oddz. (Arch. Lewicy Pol.): sygn. 202/I/3 k. 38; Arch. UJ: S II 515, WF II 349a, 350a, 351, 353a, 354, 356a, 358a; B. Jag.: rkp. sygn. 9738 III (Rymar S., Pamiętnik. Cz. III s. 145–151, 172–178); B. PAN w Kr.: sygn. 7785 t. 6 (teki J. Zielińskiego, życiorys S-y znaleziony w papierach po W. Jaworskim); Paraf. Rzymskokatolicka w Wojniczu: Odpis świadectwa chrztu; – Życiorys opracowany przez żonę Zofię Sacha (w posiadaniu Andrzeja Friszke); Życiorys niepodpisany (w posiadaniu Leszka Żebrowskiego).
Andrzej Krzysztof Kunert